De grijze mantel aan het haakje en het zwaard op tafel wijzen op de aanwezigheid van een man. De speelse kat en de omgewoelde dekens in de bedstee verbeelden waarschijnlijk een intieme gebeurtenis: hier is niet alleen geslapen. En zie je de kan van Delfts aardewerk die gevaarlijk op het randje van de tafel balanceert? En daaronder het snaarinstrument op de stoel? De kan en het instrument waarschuwen ons: evenwicht en harmonie zijn belangrijke ingrediënten voor een goede relatie.
Pikante details en een dienstmeid
Pikante details en een dienstmeid
Een rommelige tafel, een kat en een vegende vrouw. Is dit schilderij een willekeurig inkijkje in een 17de-eeuws huishouden? Zeker niet. Tijdgenoten van de schilder Cornelis de Man begrijpen direct dat elk detail een betekenis heeft.
Vrouw met kat in interieur, Cornelis de Man, 1666, olieverf op doek, in liefdevolle herinnering aan Zahra Khan. Foto: Tom Haartsen
Pikante details
Deugd en reinheid
Ook de vegende vrouw in de achtergrond heeft betekenis. Ze is een dienstmeid, herkenbaar aan haar schort. Mogelijk symboliseert de dienstmeid een ideaal van vrouwelijke deugd: rustig en hardwerkend. Op dit schilderij is ze aan het vegen. Vegen en bezems staan in de 17de eeuw symbool voor geestelijke reinheid. Zou de schilder ons willen aanmoedigen tot geestelijke reinheid, in contrast met de pikante symboliek op de voorgrond?
Het melkmeisje, Johannes Vermeer, ca. 1660, olieverf op doek, Rijksmuseum Amsterdam, aankoop met steun van de Vereniging Rembrandt.
Beroemde dienstmeiden
Dienstmeiden zijn geen ongewoon gezicht in 17de-eeuwse genrestukken (schilderijen met huiselijke taferelen). Andere Delftse schilders, zoals Johannes Vermeer en Pieter de Hooch, schilderen ook vaak dienstmeiden, met ‘Het melkmeisje’ als beroemdste voorbeeld.
Een moeder met twee kinderen en een bediende, Pieter de Hooch, ca. 1670, olieverf op doek, bruikleen particuliere collectie.
Op de achtergrond
Dit soort taferelen weerspiegelen een huishoudelijk ideaal, dat in de 17de-eeuwse Republiek overwegend door mannen is gevormd: de rol van vrouwen ligt binnenshuis. De meid haalt water, helpt in de keuken of ze veegt de vloer. Ze houdt zich op de achtergrond en leeft in harmonie naast haar werkgevers. Dit is een beeld dat haar werkgevers graag van haar zien.
Vrouw met kat in interieur, Cornelis de Man, 1666, olieverf op doek, in liefdevolle herinnering aan Zahra Khan. Foto: Tom Haartsen
Geïdealiseerd beeld
Vrouwen die als dienstmeid werkten, werden meestal slecht betaald en stonden niet op gelijke voet met hun bazen en bazinnen. Deze werkelijkheid is niet terug te vinden in het harmonieuze beeld dat de schilder Cornelis de Man laat zien. Wat zou de dienstmeid zelf hebben gevonden van het schilderij?
Zelfportret van Cornelis de Man, Cornelis de Man, 1646, olieverf op papier op paneel.
Cornelis de Man
Cornelis de Man (1621–1706) wordt geboren in een geschoolde Delftse familie. Om zich artistiek te ontwikkelen reist hij als twintiger door Frankrijk en Italië. Hij keert in 1653 terug naar Delft. Daar wordt hij bekend als een veelzijdig kunstenaar. Hij schildert kerkinterieurs, portretten en voorstellingen uit het dagelijks leven. Vrouw met kat in een interieur is hier een sprekend voorbeeld van.